آزمایش اعتیاد یکی از تقاضاهایی است که کارفرما دارد تا مشخص کند که آیا متقاضیان کار یا کارکنانش به مواد مخدر و روانگردان یا الکل اعتیاد دارند یا خیر. بدین معنی که ممکن است تست اعتیاد را در معاینات بدو استخدام و یا معاینات دوره ای خود نیز بگنجانند. اگرچه انجام این آزمایشات در معاینات طب کار الزامی نیست ولی به درخواست کارفرما امکان پذیر می باشد.

در این مقاله قصد داریم به سوالات زیر پاسخ دهیم؟

•    چرا کارفرمایان آزمایش اعتیاد را انجام می دهند؟
•    تست اعتیاد چگونه انجام می شود و چقدر دقیق است؟
•    چه کسی اجازه دسترسی به نتایج آزمایش اعتیاد دارد؟
•    چه زمانی آزمایش اعتیاد انجام می شود؟
•    تفاوت انواع روش های تست اعتیاد چیست؟
•    آزمایش اعتیاد چه چیزهایی را نشان می دهد؟
•    داروها تا چه مدت در یک دستگاه بدن باقی می مانند؟
•    وجود چه مقدار مواد نتیجه آزمایش را مثبت می کند؟
•    چه کسی هزینه آزمایش اعتیاد را می پردازد؟
•    آیا انجام آزمایش اعتیاد از سوی کارفرما قانونی است؟
•    آیا انجام تست اعتیاد کمکی به کاهش مصرف اعتیاد در محل کار می کند؟

چرا کارفرمایان آزمایش اعتیاد را انجام می دهند؟
سوء مصرف مواد و الکل می تواند منجر به مخاطرات ایمنی و بهداشتی زیادی شود و همچنین منجر به کاهش بهره وری و وجدان اخلاقی شود. همچنین می تواند باعث افزایش هزینه های بهداشت و درمان فرد و ناتوانی های کوتاه مدت شود.
•    دلایل عمده ای دیگری که کارفرمایان را وادار به انجام تست اعتیاد می کند شامل:
•    جلوگیری از سوء مصرف مواد و الکل توسط کارکنان
•    پیشگیری از استخدام افراد معتاد
•    تشخیص سریع اعتیاد و ارجاع فرد برای درمان
•    ایجاد محیط کار امن برای کارکنان
•    تطابق با مواد قانونی
با این اوصاف کارفرما می تواند از استخدام افراد معتاد جلوگیری کند یا در صورت عدم ترک از ادامه کار آنها جلوگیری به عمل آورد.

تست اعتیاد چگونه انجام می شود و چقدر دقیق است؟
به طور کلی، کارفرمایان زمانی به انجام آزمایش اعتیاد روی می آورند که شغل مورد نظر حساس باشد و در صورتیکه که فرد معتاد به آن گماشته شود باعث آسیب خود و بقیه شود. با این حال بسیاری از کارفرمایان نیز این عمل را به منظور جلوگیری از گسترش اعتیاد در بین کارکنانشان انجام می دهند به خصوص که به رفتارآنها مشکوک باشند.

متاسفانه اعتیاد آسیب های زیادی برای فرد و جامعه دارد. از جمله اینکه فرد معتاد در صورتیکه به موقع و به مقدار کافی مواد یا دارو به بدنش نرسد ممکن است رفتارهایی مثل خماری و خواب آلودگی، پرخاش، خشونت، دزدی و غیره انجام دهد که به خصوص در صنعت و محل کاراین رفتارهای می تواند منجر به آسیب های زیادی شود.
باتوجه به مطالب فوق بسیاری از کارفرمایان پیش از استخدام و حتی به صورت دوره ای کارکنان خود را مورد آزمایش اعتیاد قرار می دهند. رایج ترین آزمایش یعنی آزمایش ادرار است که می تواند (در محل کار، واحد سلامت، مطب دکتر) به درخواست کارفرما انجام شود. در این حالت از فرد داوطلب شغل و یا شاغل یک نمونه ادرار تهیه می شود. معمولاً باید در این کار احتیاطات لازم مثل علامت دار کردن ظرف آزمایش و قطع آب دستشویی به منظور جلوگیری از تعویض یا تغلب نمونه صورت گیرد بدون اینکه نیاز به مشاهده مستقیم وجود داشته باشد. بعد از انجام آزمایش بایستی نمونه ها به آزمایشگاه معتبر فرستاده شود.

دقت انجام آزمایش در آزمایشگاه های مورد تایید بسیار بالاست. به این صورت که در صورتیکه آزمایشی مثبت باشد مجدداً از بخش دیگری از نمونه به منظور تایید آزمایش تکرار صورت می گیرد. در صورت تایید آزمایش دوم پزشک با مشاهده آزمایشات نتیجه نهایی را به کارفرما به صورت خصوصی اعلام می کند. اگرچه برخی از بیماران که ممکن است به صورت روتین از برخی داروهای درمانی استفاده می کنند منجر به مثبت شدن آزمایششان شوند که این امر در نظر گرفته می شود.

چه کسی اجازه دسترسی به نتایج آزمایش اعتیاد دارد؟
نتیجه آزمایش اعتیاد می تواند جزء اطلاعات بهداشتی محرمانه تلقی شود. در نتیجه محدودیت  هایی در مورد انتشار آنها وجود دارد. در نتیجه چه پزشک و چه کارفرما بایستی در مورد محرمانگی این اطلاعات دقت کافی داشته باشند در غیر این صورت ممکن است منجر به مشکلاتی برای آنها شود.

چه زمانی آزمایش اعتیاد انجام می شود؟
آزمایش اعتیاد در مواقع مختلفی انجام می شود که معمول ترین آنها شامل:

پیش از استخدام:
به منظور جلوگیری از استخدام افراد معتاد صورت می گیرد. در این حالت متقاضی شغل رضایت انجام ازمایش را می دهد و در صورت مثبت شدن نتیجه کارفرما از اشتغال آنها جلوگیری می کند.

شک منطقی:
در زمانی که سرپرستان یا مدیر کارخانه به رفتار یک شاغل شک کند و نشانه ها و علائم اعتیاد به مواد مخدر را ببیند می تواند درخواست آزمایش برای وی بدهد.

بعد از حادثه:
 گاهی اوقات بعد از ایجاد آسیب های مالی یا جانی توسط فرد از وی تست اعتیاد به خصوص الکل گرفته می شود . اگرچه وجود الکل یا ماده مخدر ممکن است عامل ایجاد حادثه نباشد.

به صورت تصادفی:
این عمل به صورت تصادفی و پیش بینی نشده انجام می شود.

دوره ای:
 گاهی این آزمایش توسط برخی کارفرمایان به صورت دوره ای به خصوص سالانه صورت می گیرد.اما در صورت مشخص بودن زمان انجام آزمایش کارکنان ممکن است قبل از انجام آزمایش ترک موقت کنند.

بازگشت به کار:
گاهی اوقات کارکنانی که معتاد بوده اند و برای درمان ترک اعتیاد از شغل خود غیبت داشته اند قبل از بازگشت به کار آزمایش اعتیاد از آنها گرفته می شود.

دیگر موارد:
گاهی اوقات ممکن است برخی کارفرمایان به منظور پیگیری وضعیت یا بازتوانی به صورت دوره ای این کار را انجام دهند. گاهی اوقات نیز از بین افراد یک کارگاه یا سازمان فقط افراد مشکوک را جهت آزمایش می فرستند. ممکن است این آزمایش به صورت داوطلبانه نیز صورت گیرد.

تفاوت انواع روش های تست اعتیاد چیست؟
روش های مختلفی برای انجام تست اعتیاد به کار گرفته می شود که ممکن است در برخی موارد نوع خاصی از آن درخواست شود ولی به طور کلی مقرون به صرفه ترین روش تست ادرار است. اگرچه برای کشف مصرف الکل از تست تنفس به طور معمول استفاده می شود.

ادرار:
نتایج تست ادرار حضور یا غیاب متابولیت های دارو یا مواد را در ادرار فرد مشخص می کند. متابولیت ها باقیمانده های مواد است که تا مدتی پس از قطع مصرف نیز در بدن می مانند. باید در نظر داشت که وجود این متابولیت ها نشان دهنده مصرف مواد در زمان آزمایش نیست و نشان دهنده مصرف مواد در چند روز گذشته است. از آنجا که الکل به سرعت از بدن عبور می کند در نتیجه استفاده از تست ادرار روش خوبی برای تست الکل نیست. برای مطالب بیشتر در مورد آزمایش ادرار اینجا را کلیک کنید.

هوای تنفسی:
این روش بیشتر برای تست استفاده از الکل مرسوم است و نتیجه انجام آن نیز می تواند در لحظه به دست می آید.
دیگر روش های آزمایش اعتیاد تست خون، مو، مایعات دهانی و عرق است.

خون:
 آزمایش خون می تواند مقدار واقعی الکل یا دیگر مواد را در زمان آزمایش نشان دهد. این نمونه می تواند مقدار دقیق مواد اعتیاد آور فعال موجود در بدن را نشان دهد اما این میزان برای الکل دقیق تر از سایر مواد است. در مواردی مثل مرگ یا آسیب شدید تنها روش آزمایش مواد و الکل آزمایش خون است. همچنین باید توجه داشت که زمان ماند مواد در خون بسیار کم است و خیلی سریع وارد ادرار می شوند.

مو:
آنالیز مو نیز می تواند پنجره آزمایش بلند مدت تری را به روی ما باز کند بدین معنی که می تواند وجود موادی که تا 90 روز پیش مصرف شده را معین کند. با این حال مثل آزمایش ادرار، این آزمایش وجود مواد را در لحظه مصرف مشخص نمی کند و صرفاً مصرف گذشته آن را معلوم می کنند. این آزمایش همچنین به درد تعیین وجود الکل در خون نمی خورد. این آزمایش کمتر از بقیه آزمایش ها حالت تهاجمی دارد و از لحاظ دریافت نمونه کمتر به حریم خصوصی افراد وارد می شود.

مایعات دهانی:
 آب دهان یا مایعات دهانی نیز می توانند برای تشخیص وجود واد یا الکل به کار روند. جمع آوری مایعات دهانی ساده است(استفاده از چوب پنبه ای که به داخل گونه کشیده می شود مرسوم ترین روش نمونه گیری است) و همچنین امکان تقلب در آن کم است و برای برخی مواد ممکن است روش برتر باشد از جمله برای ماری جوانا، کوکائین آمفتامین و متامفتامین ها.
از آنجا که مواد در مایعات دهانی به اندازه ادرار باقی نمی ماند این روش به خصوص برای تعیین مصرف مواد در آن لحظه مفید است.

عرق:
نوع دیگری ازآزمایش اعتیاد است که در آن از پچ های پوستی(مثل برچسب) استفاده می شود و میزان مواد در عرق فرد می سنجد. این پچ مثل بانداژ چسبی است و آن را به پوست برای مدتی می چسبانند  و لایه غشایی آن ناحیه مورد بررسی را از کثیف شدن یا الودگی محافظت می کند. این روش معمولاً به طور گسترده در محل های کار مورد استفاه قرار نمی گیرد بلکه بیشتر جهت تایید بیشتریا حسن عمل انجام می دهند.

آزمایش اعتیاد چه چیزهایی را نشان می دهد؟
این تست ها می توانند الکل، مت، شیشه، قرص اکستازی، ماریجوانا یا حشیش، کوکائین، تریاک، هروئین، کدئین، مرفین و گرد پریان(نوعی مخدر) و موارد مشابه را مورد آزمایش قرار دهد.
در کل کارفرمایان می توانند درخواست هر نوع ماده مخدر دیگری را هم جهت آزمایش داشته باشند که از جمله آنها والیوم، سکوباربیتال، متادون پروپوکسیفن، توهم زاها مث(ل ال اس دی و قارچ)، چسب، رنگ و اسپری مو، استروئیدهای آنابولیک، هیدروکودن ها( داروهایی مثل لورتاب، ویکودین، اکسیکودون) و غیره باشد.

مواد و داروها  تا چه مدت زمانی در بدن باقی می مانند؟
هر دارودر اصطلاح یک پنجره تشخیص  دارد که مدت زمانی است که شواهد آن ماده بعد از مصرف در بدن باقی می ماند و در نتیجه اعلام عمومی زمان آزمایش منطقی نیست. در این میان پنجره مصرف الکل از بقیه کمتر و حدود 2 ساعت است. دیگر مواد تا زمان های بیشتری در بدن باقی می مانند که در پایین این میزان آمده است:
•    الکل: 1 تا 2 ساعت
•    آمفتامین ها: 48 ساعت
•    باربیتوراتها: 2 تا 10 روز
•    بنزودیازپینها: 2 تا 3 هفته
•    کوکائین: 2 تا 10 روز
•    متابولیت های هروئین: کمتر از 1 روز
•    مرفین: 2 تا 3 روز
•    ال اس دی: 8 ساعت
•    ماریجوانا (حشیش): استفاده تفننی آن 3 تا 4 روز، استفاده مکرر: چندین هفته
•    متافتامین: 2 تا 3 روز
•    متادون: 2 تا 3 روز
•    فنیسیلیدین: 1 هفته

وجود چه مقدار مواد نتیجه آزمایش را مثبت می کند؟
برای هر ماده مخدر یک سطح انقطاع (cut off level)  وجود دارد که توسط قانون تعیین می شود و معمولاً این مقدار دست بالا انتخاب می شود تا افراد به اشتباه مثبت تشخیص داده نشوند.

چه کسی هزینه آزمایش اعتیاد را می پردازد؟
طبق قانون کارفرما باید هزینه های مرتبط را تقبل کند. همچنین زمان مورد نیاز برای انجام آزمایش نیز جزء ساعات کاری وی ثبت می گردد.

آیا انجام آزمایش اعتیاد از سوی کارفرما قانونی است؟
تقریباً در اکثر موارد کارفرما طبق قانون می تواند شاغلین خود را برای اعتیاد مورد آزمایش قرار دهد. اگرچه به خصوص در مورد افرادیکه کارشان از نظر ایمنی خیلی حساس نیست توصیه نمی شود.

آیا انجام تست اعتیاد کمکی به کاهش مصرف اعتیاد در محل کار می کند؟
بدیهی است که آزمایش اعتیاد فقط یکی از عناصر برنامه جامع محل کار بدون مواد است. این برنامه شامل سیاست و تعهد کتبی کارفرما، آموزش در این زمینه، ایجاد تفریحات مناسب به خصوص ورزش و روش های مقابله با اعتیاد است. پیاده سازی جامع این برنامه کمک زیادی به کاهش اعتیاد در محل کار می کند.

هزینه/قیمت آزمایش عدم اعتیاد چقدر است؟

هزینه آزمایش عدم اعتیاد بسته به اینکه چه تعداد پارامتر اندازه گیری شود متفاوت است. اما به طور کلی برای اندازه گیری 10 پارامتر در نمونه اداراری به طور متوسط در بین مراکز طب کار حدود 100 هزار تومان است. این هزینه برای آزمایش از طریق خون حدود 150 هزار تومان می شود(در اسفند 98).

تهیه و تنظیم:
مهندس مهدی علی گل (متخصص بهداشت کار)
دکتر محمد مهدی سهرابی (متخصص طب کار)
مرکز تخصصی طب کار آسا (حق کپی محفوظ است).

• آزمایش عدم اعتیاد تامین اجتماعی (معاینات بدو استخدام طب کار)

• آزمایش ادرار طب کار چیست و چه مواردی را شامل می شود؟

• آزمایش ایدز در معاينات بدو استخدام (تامین اجتماعی)

• آزمایش خون معاینات طب کار چیست و شامل چیست؟

• تست بینایی سنجی آنلاین در منزل (دانلود چارت اسنلن)